U Kiang Nangbah

U Kiang Nangbah U Khla Wait ka RI.

U Kiang Nangbah toh u Khun dap chynrang ka Rimai Nangbah, kiwa wan na ka jait Soo Kpoh Khad Ar Wyrnai(ka beipun Bon). Ia ka sngi kha iong oo ym em wa tip tang wa ha ka por wa synchar ki phareng ha Ri Jaiñtia Ha u snem 1835, dang man u, u khynnah. Kem ki phareng oo ha ka 30 tarik u December 1862. Neitae iap u haka juh ka sngi hei por 5:30 janmiet ha u tylle pasi iong ka kti ki nongwi (British).

Heipor  khynnah iong oo, u Kiang toh khynnah u wa smat wa sting wa kit khia ha ka kam iung kam sem, wei wa chuh chuh man u, u nongrep bad kamjuh u nong chare masi. U Kiang sniawsuk  bha ban put chawiang (besli) cha lum hei por chare iang masi u, neitae sngewsuk bha u, u  rwai u siaw ha iung ha sem.

U Kiang Nangbah boonsien kylli jingkylli u iaka bei iong oo kammon iap u Ma iong oo, toh wa kwah u, u tip wa u MaMa (Ma) jong u, U Ksan Sajar, Kammon iap u? Da ki taiaw ki bnai wu iang u ia ka jubab ka bei iong u tangwa ha ka jinglong kynthai ka pli, teiñ ko ia toh tip ka sorkar phareng. Kumtae kat wa dang mih ki sngi U Kiang pynbor u ia ka bei iong oo iow khana ia ka jingsakhiat wa u Ma iong oo kammon iap u? Ka bei u, da ka jingteiñ wa da ka jingsniaw khian mynsien khana ko wa, ia U Ma iong oo, toh u nongialam wow ialeh pyrchah ia ka sorkar phareng iow iada ia ka Ri Pnar Ri Jaiñtia waroh kawi. Neitae ong ko ia oo,  kynmoo khon ym toh u tip tip u won u won leh, toh wa lada kani ka khubor poi cha ki chkor iong ka sorkar phareng, khlempep daw chah pynchitom ki.

Neitae katwa nang lai ki sngi u Kiang Nangbah dang mih i pyrkhat u  kammon wow leh pyrchah waka sorkar phareng. Thuh u ki lad ki luti kammon u iakhun wa ki, wei kwah u, u pyndem da ki nongwi ha khmat ki paitbah ka ri pnar. Haka wi ka sngi U Kiang latwa dang wan u na bri pynthor, kynmoo u thrut nae wa em ka dorbar wa pynman u Daloi Tyngker. Heitae i por ha dorbar, ong u Daloi wa waroh ki nong Jaiñtia hap ban su ia ka khajna cha ka sorkar phareng wei wa lada em u won u won ne kawon kawon ki wym su ia ka khajna ka sorkar daw pynchitom ko ia ki katkam ka aiñ iong ka. Heitae i por manda sniaw u Kiang ia katae ka rai, ong u ia u daloi “Ileh Pa Daloi ong mi kamtae, ka dorbar ym pu em rai ko, sa ka wi leh,  ileh i hap i u su khajna iaki, hawa i ki tre ri khyndaw, kammon u su i cha ki nongwi????? Jingskhiat ki hap u su ia i” Haka tae ka por da ka jingchrai ki paitbah wei ong u Kiang ha dorbar iow lai noh ki cha la ki iung lajong  wei wa ym em kam u su tang chi anna leh ia ka sorkar.

Katwa dang lai ki sngi ki por ka sorkar phareng khang ko wa ym toh  thang bru naka luti paitbah, wei wa iow pynduh ia ka leh niam Behdeiñkhlam, kamjuh leh ia ka Chad Pastieh ha Ialong. Kani ka jingleh iong ka sorkar phareng, pynsniawsih ko ia ka chnong ka thaw waroh kawi. Ka dorbar ha Madiah Kmai Blai ka wa pynman da u kong wasan u daloi Raliang wow ia pyrkhat ia ki jingeh iong ki nong Jaiñtia waroh kawi. Hakani ka dorbar waroh ki khad ar daloi jied ki ia u Kiang kam u nongialam iong ki iow ia leh pyrshah wa ka sorkar phareng. Naduh itae i por U Kiang Nangbah sdang u u pyrchah yei kam iong ka sorkar phareng. Manda yoo ka sorkar phareng wa pyrchah u kiang, sdang ko u thuh lad kammon u kem ia oo, toh wa u iakhun leh ym ye, wei wa ka kynhun u kiang rap khlan ko.. kat wa dang lai i por, dang khlan chuh chuh ka kynhun u kiang, heitae  i por ka kynhun u Kiang da pynkhreh ki u ialeh thma waka sorkar phareng ha Umpara, katwa ka thma dang bteiñ sniawsih wu ong, wa sih bhah u Kiang toh wa kjut u pyrdi thma. Heitae i por  u wi na u nongbud iong oo, u Long Sutnga u toh u nongchet kylla ym toh tang ia u kiang hynrei ia waroh ka Ri ka Jaidbru. U Long Sutnga hei por chiteiñ syniaa iah u ia ki shipai phareng cha Umpara iow lai kem ia u kiang.

Hadien ka jing ioh kem ia u Kiang, ki chipai iah ki oo cha u Sahep chipai ka sorkar phareng u wa pyrtuid u Donspot. Ha katae ka por u Sahep Donspot phah panmap u oo u kiang, kamjuh wu kular iow pyndem ha khmat ka sorkar, khnang wa iow mih ka jingsuk wei iow pyllait ki oo. U Kiang da ka mynsiem wa chlur ym bein u, u pan map. Kamtae ka Sorkar rai  ko iow phasi chisyndon ia u Kiang.

Ha ka 30 Tarik Kmaichonglad (December) 1862 ha jwai, toh ka sngi iam bru ha waroh ka Ri Jaiñtia. Kani toh ka sngi wa U Kiang Nangbah khlad u na kani ka pyrthai wei iap ha u tylle phasi ha kti iong ki chipai phareng. Ha chwa wow phasi ia oo , ong  u “Lada Kyruiñ I khlieh o cha mih sngi, ym slem de da leitluid ka ri ka iong nga, lada khyruiñ won I khlieh oo cha sepsngi, ianom ianom ka ri iong nga ym leit de ko nei chong broo”. Hadien wada phasi ia oo,  ki khmat iong oo kyruiñ skhiat ki cha Mihsngi. Katwa kamtae, kamwa da klam u hadien da lai ki snem, heitae ioh i ka jingleitluid naka kti ki phareng.

Hynrei hadien da ki snem da chah pynbeit wa da chah teh wan i ha ka sorkar bharath (india), wei wada knieh lut ko ia i thaw i bhaw wei wa da pynmynjur bor ko iaki syiem khasi iow sign da ka Instrument of Accession wa ka Stand Still Agreement 1948 iow man nong India. Hynrei hadien 6 bnai kreh kam ka agreement, da tyngkhein biang ka sorkar india ka. Kamtae haduh ynne ka sngi, ka Bri u Ñiaw Wasa man ko ka Ri wym pu ioh iaka jingleidluid paka toh wa ileh dang hap ko hapoh i peit ka Indian. Kamtae i man i ki nong India da ka bor tangwa Hynñiawtrep da ka snam.

U Kiang Nangbah man skhiat u, U Khlawait ka ri, U Blang kñia Ri, Da ka jingchlur iong o, ioh leid luid ki pait hei por iong oo.  Han la kiwi pynman ki oo kam u terrorist tangwa ha ka jaidbru iong i, oo man u uwa maya Ri skhiat (patroit)

Meanings-

Hynñiewtrep/ Ñiaw Wasa: includes all tribal permanent resident of Khasi.

Khasi: Khynriam, Pnar, Bhoi, War, Langngam and others which may i have missed.

Written by: Riwot Laloo and Nang-oo C. Sari.