Do Pnar Need an Alphabet???

The question of the day

Do Pnar need an alphabet?

 

Straight forward, yes. Pnar dialect needs an alphabet to complete the existence of language and to conserve the traditional culture done by Pnar people as well as to enriched the multi dimension of the Khasi language as a whole.

Let's try to explore a brief introduction to Pnar dialect

Kani toh ka artikel (ka jingthoh) wa nyngkong eh ka yong nga chaphang ka ktien ka thylliej yong i ki jaidbru Pnar lyngba kani ka Blog. Chwa u poi i cha ka phang, nyngkong e nguh ia u Blai kynrad Tre Kirot yong i Uwa ha khlieh tam, wa ym hoi u yania ne ia kynthoh iwi ya i wi lyngba kani ka jingthoh, kawa emkam toh, du i ya maya don hi yow yatylli i, wei wa kamjuh leh lada toh tae ksoh, lymtoh tae noh. 

Tae kam chi bynta yow pynneh pynsah, pynkhai lung yaka jaidbru, ka Riti ka Dustur kawa da pynkhamti da u Longchwa Manchwa ha i ki longdien, emkaam ko ya i da ka ktien ka thylliej u thoh u tar, u purae puthi. Watoh kam wa ong ka kyntien, "im ka ktien ka thylliej, im leh ka jaidbru". Ha o, kani toh ka jingskhiat, hawa kat dang neh ka ktien ka thylliej, ka klam ka khana, im leh ka dustur ka  riti, neitae im leh ka jaidbru.

Tae dei wym pynjrong de, hei iatoh halor kani ka phang khajek khadu sachisien u pynche o iaka jingsniaw yong nga, dei burom ia phi waroh, wym hoi u sniawthuh bakla i, chaphang ka pynpiah pynpra jaidbru, dei wa sniaw salajong i, nuksa, i ki pnar, i ki khynriam, i ki war, i ki bhoi, kamtae ter ter. I waroh man i ki KHON ÑIAWTREP (KHON YNÑIAWTREP). I ki khon Ñiaw Trep khnang wow sniawthuh u yaklam hapyrdi yong i, em kam i ka ktien KHASI, kam ka ktien pyrsi ne kyllum lang kawa pynsniawthuh ia i waroh. Kamtae lyngba ki alphabet Khasi, ioh i u pynman yaki ktien kiwa em hapoh Khasi (sub-khasi language, e.g. pnar language, khynriam language etc..). Dei wa che, ka ktien Khasi man ko ka bei yong ki kyntien Ñiawtrep, kawa mut da kynthup lang yaki pnar, khynriam, bhoi, war, langngam, kamtae ter ter boi dang em kiwi kiwi leh.. 

Tae, dei wym batai ware chaphang kitae waroh, nga heini u thoh o chaphang ka ktien pnar kammon emkaam ika, wei wa yow pynneh pynsah yaka. Ka ktien Pnar, toh ka ktien kawa da klam yaka da ki nong Jaintia, kiwa juh khut ki, ki Synteng. Da jan 90% kibru wa klam Pnar, kiwa chong wa sah hapoh ka bri u Ñiawtrep wa hap hapoh u pud u sam ka Jaintia Hills. Kani ka ktien man ko kawa ia syriem bha wa ka bei yong ka, ka ktien Khasi. Hynrei kawa sniawsih u ong toh, kani ka ktien da sdang ka u duh jait, kam wa man hi ka bei (khasi) ka khon (pnar) leh kamtae hi. Ka jingkylli mih ko, wei leh wa jia kamni ma ai? Katwa kamtae, chiboon ki dustur pnar wa da wiar, ki ktien yong rim da yap. Kani pynsniawsih ko ya waroh hi ki khon Pnar. Kamtae pynpyrkhat ko ya nga ya phi, boi dei wa em i da ki Alphabet nae ki dak purae, yow pynkhai im ia ka jaidbru. Neitae i daw pynduh thiah pynduh dem ko yaki wa bun wa lang, kiwa em mynsien u pynku yaka jaidbru.

Yow yoh yaki alphabet leh man ko ka kaam kawa eh bha, toh wei leh? toh wa pher ko khajak naka bei Khasi yong ka. Kam wada tip i, wa ki alphabet khasi toh  A B K D E G Ng H I Ï J L M Ñ O P QR S T U V W Y. Kat wa kamtae, lada tih yillu bha ia ka ktien pnar hi, wat lada yoh ika naka bei Khasi leh, hei kynnoh wa hei klam yong Pnar dang emkaam chuh chuh i u pyllang ne u thuh kat kam i klam i kynnoh i. Kam ka nuksa katkam i kynnoh yong i emkaam i u thuh ia u dak warap yatoh yei klam, uwi nakitae i dak, nga sniaw emkaam i u thuh toh uwa em ka sawa kam u "e" tangwa ym toh wan u "e", kam u "a", tangwa ym toh wan u "a". Chuh chuh sa u wi u dak wa em ka sawa kam u "s" tang wa ymtoh u "s". neitae i daw, hap thooh i ya ki dak wa iajan yow pyndep yaka jinglai beit lai ryntih ka ktien. 

Ha nga samen, ya ki tae ki dak hap i u chim kylliang nei iong kiwi tawan ki alphabet kam u dak "æ" bad "c". Ha o, nga hei sniaw yong nga toh, lada buh lang i kam uni u dak "ae" sniaw o da rap biang, nuksa "purae". Neitae leh lada buh i sa u dak "c", haki senten wa rap khor nae ki kyntein wa rap eh i kynnoh kam ka nuksa- "chnong" da man ko kawa lai beit lai ryntih.

Tae nga heini kwah o u pynyoo lang wa lehse kini hapoh man ki, ki alphabet wa tikna (particular alphabet) nei bynta ki bru yong ka Ri Loom Jaintia. Tæ kam ka jingwaikhmat, yow pynskhem yaka ktien ka thylliej, da pachat o da kini ki 25 tylli ki dak puræ wa da chim naka bei (ki alphabet khasi) wei wa plus i da ki iong kiwi haroh :-

KI DAK HEH: A Æ B K C D E G Ng H I Ï J L M N Ñ O P R S T U W Y

DAK KHIAN: a  æ  b  k  c  d  e  g  ng  h i  ï  j  l  m  n  ñ  o  p  r  s  t  u  w  y

Nakite ki alphabet haneiñ, nga hei sniaw yong nga da yoh i yaka ktien pnar paka, da ye i u thoh iaka haka rukom wa lai beit [watoh haka ktien pnar hi, emkam bha ko ia kite ki dak "æ" wa u dak "c"]. Dei wa buhlang ia u dak "ae" (sound like: ehh), ye i u thoh ia ki dak pnar, nuksa- tæ, næ, puræ, kamtæ, neitæ kamtæ ter ter. Chuh chuh leh sa kawi, dei wa booh da u dak "c" heithaw  wa rap eh i kyntien nga sniaw da yoh i yaka ktien kawa lai beit, nuksa kam, "chwa, chnong, chawi, cheitai," kamtae ter ter haki kynnoh wa rap eh.

Kamtæ lada chim i da kite ha jrong, nga sniaw da biang bha ka ktien pnar. Hynrei nga heini, pynemkaam o u thoh da uni u dak "ae" heithaw iong u "æ" (sniawbha ham sniawpher yeitae). Khadduh u ong o wa ha nga samen, pynemkaam o u thoh kamni wei da pdiang o kini toh ki Alphabet ha ka ktien pnar, kawa kynthup lang ia uni u dak "æ" wa u dak "c".

Kamtae leh, nga ban jur o wa kini dak haneiñ u man beit ki alphabet pnar, khnang wa yow ye u pynneh pynsah pynkhai im iaka Dustur ka Riti Pnar. Lada sniaw iahap phi weini i jingthoh, ye phi u pynemkaam ia ki. Watoh, ka ktien man ko ka dwar ia ka jaidbru. Heini nga u pynkut o ia kani ka jingthoh dei wa kyntu lang iaphi yu noh synniang phi cha ka thoh ka tar yow pynim iaka jaidbru iong i.

Lada iatoh i hakani ka rukom, daw ye i u yaleh, yow psiah ka pnar langauge hapoh ki kot ki sla yow yoh u purae puthi hei ktien yong i, wei yow ku ka jingstad jingtip kam kiwi tawan ki Ri.

● Hynrei kawa emkaam hi toh, u yaleh doh yap chwa i u pynpsiah iaka ktien kyrpang u Ñiawtrep ktien KHASI hapoh ka 8th schedule ka Riti synchar paitbah ka Ri India, neitae iow pynbud wan i hadien. Kani u man ko, kam ka jingwaiphang kawa khajek khadu heh.

Note: This is some kind of suggestion. And it will not affect the integrity of the Khasi language. However, it is also recommended that the Khasi language should adopt and incorporate all of the remaining Hynniewtrep dialects in to one single compilation, such that it will enriched the language of the Hynniewtrep people.